Όλο και συχνότερα ακούω αυτές τις μέρες, όταν συναντώ νέους μαθητές τις λέξεις «πνευματική» και «μη πνευματική πρακτική». Πρόσφατα είχα μια συζήτηση με έναν νέο μαθητή σχετικά με την προτίμησή του σε μαθήματα πνευματικής γιόγκα και όχι μαθήματα με πάρα πολλές και «δύσκολες» asanas. Όταν τον ρώτησα να μου εξηγήσει γιατί επέλεξε αυτή την προσέγγιση, η απάντηση ήταν:
«Χρειάζομαι μια ειρηνική, διαλογιστική, χαλαρωτική κατάσταση και όχι ένα πρόγραμμα γυμναστικής. Κάτι πιο πνευματικό παρά σωματικό”. Αυτή ήταν η φράση που με ώθησε να γράψω αυτό το άρθρο.
Το προφίλ του μαθητή ήταν ένας μεσήλικας άνδρας με δουλειά γραφείου και οικογένεια. Οι ακραίες ανάγκες της σύγχρονης ζωής τον εμπόδισαν από την «σωματική» άσκηση, κάτι που ήταν εμφανές από την αρχή της συνάντησής μας. Έτσι, το πρώτο κομμάτι του παζλ είναι ότι εμείς ως άνθρωποι έχουμε ξεχάσει τη φυσική κατάσταση του σώματός μας και τον σκοπό που μας έχει δοθεί: να το χρησιμοποιήσουμε στο μέγιστο των δυνατότατών του ώστε η ψυχή μας να μπορεί να εκφραστεί και να εκδηλωθεί!
Ο μαθητής ήταν πιθανώς επηρεασμένος από κάποιον άλλο, ή από κάτι που είχε διαβάσει. Οπότε δημιούργησε την σύνδεση ότι η γαλήνη(equanimity) του μυαλού, άρα και ολόκληρη η ύπαρξή του, δεν έχει σχέση με την γαλήνη(equanimity) του σώματος. Και με τη λέξη γαλήνη (equanimity) δεν αναφέρομαι σε κάτι “ευχάριστο”, γιατί τα περισσότερα από αυτά τα πράγματα που αντιλαμβανόμαστε ως “ευχάριστα” μας οδηγούν στις πιο δυσάρεστες καταστάσεις. Φανταστείτε κάποιον που βρίσκει την ευχαρίστηση στο να τρώει πολύ. Μετά από ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα η δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρίσκετε, όχι μόνο τον δυσκολεύει στην καθημερινή του ζωή, με το επιπλέον βάρος, αλλά και ταλαιπωρεί τα εσωτερικά του όργανα και ως εκ τούτου την υγεία του. Η γαλήνη (equanimity) είναι μια κατάσταση που απαιτεί τις περισσότερες φορές τη σωματική πρακτική για μεγάλο χρονικό διάστημα και όπως συμβαίνει σε όλες τις πρακτικές, θα συναντήσουμε δυσκολίες και αποτυχίες μαζί με την προσπάθεια.
Τώρα που έχουμε ξεκαθαρίσει όλα τα παραπάνω πηγαίνοντας πίσω στο αίτημα του μαθητή θα παρατηρήσουμε ότι οι περισσότεροι από εμάς θέλουμε εσωτερική γαλήνη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τις περισσότερες φορές βρίσκουμε “εργαλεία” που μετά από λίγο μας προσθέτουν περισσότερη απογοήτευση παρά ειρήνη. Μετά από λίγο καιρό οι περισσότεροι από εμάς παίρνουμε τo μήνυμα και δοκιμάζουμε κάτι άλλο. Αλλά η αλήθεια είναι ότι ακόμα θέλουμε, χρειαζόμαστε αυτή την εσωτερική ειρήνη. Πρέπει να σιωπήσουμε το νου ο οποίος μας πυροβολεί με σκέψεις. Στον πυρήνα του νου μας, ακόμα κι αν δεν το γνωρίζουμε, αναζητούμε την κατάσταση του nirodhah. Στο σανσκριτικό κείμενο “Yoga Sutras του Πατάντζαλι”, η λέξη nirodhah αναφέρεται ως έλεγχος, συγκράτηση και την βρίσκουμε στην αρχή του πρώτου βιβλίου (samadhi pada), στη sutra I.2 yogas citta vritti nirodhah, που σημαίνει ότι με τη πρακτική της γιόγκα μπορούμε να ελέγξουμε τις μεταβαλλόμενες καταστάσεις του νου. Οι μεταβαλλόμενες καταστάσεις του νου ή των δραστηριοτήτων (vrittis) επηρεάζονται από τα kleshas (YS II.3), τα οποία ενδυναμώνουν αυτές τις δραστηριότητες. Η άγνοια (avidya) είναι η σημαντικότερη από τα πέντε kleshas επειδή είναι η πηγή των υπολοίπων τεσσάρων, το εγώ (asmita), η προσκόλληση (raga), η αποστροφή (dvesa) και η προσκόλληση στη ζωή (abhinivesah).
Όπως βλέπετε, η άγνοια του μυαλού παράγει όλα τα άλλα και στην περίπτωσή μας η άγνοια του μυαλού οδηγεί το «εγώ» (asmita) να αναγνωρίσει κάτι βάζοντας μια ετικέτα ή ένα όνομα, επειδή τα γνωστά, μπορούν να γίνουν κατανοητά από το μυαλό και να παραποιηθούν. Όλα αυτά συμβαίνουν για να αποφευχθεί η δυσαρέσκεια (αποστροφή) η οποία στην περίπτωσή μας είναι η σωματική άσκηση. Οι ετικέτες που διακρίνουν μια πρακτική από την άλλη είναι «πνευματική» και «μη πνευματική». Με αυτό τον τρόπο έχουμε ήδη πέσει στην παγίδα του μπερδεμένου μυαλού μας. Ο φαύλος κύκλος της αποστροφής, σε συνδυασμό με την προσκόλληση (κρατιέμαι σφιχτά από τα “ευχάριστα πράγματα”), δίνει περισσότερο περιθώριο στην άγνοια, η οποία με τη σειρά της ενδυναμώνει τα προηγούμενα τέσσερα. Έτσι, τα vrittis γίνονται όλο και πιο δυνατά και πιο εδραιωμένα στην citta (μυαλό) και έτσι η ειρήνη που ψάχνουμε γίνετε πιο άπιαστη από ποτέ. Τα vrittis δημιουργούν, ανάλογα με την εδραίωση τους, πέντε τύπους σκέψης. Kshipta (διαταραγμένη), Mudha (αμβλύς), Vikshipta (αποσπασμένη), Ekagra (εστιασμένη- one-pointed), Nirodhah (κεκτημένη – mastered).
Για να δημιουργηθεί ένα μυαλό ekagra (εστιασμένο – one-pointed), ο ασκούμενος πρέπει να έχει μια πρόθεση, σε συνδυασμό με μια δράση προς μια εστιασμένη πρακτική, καλλιεργώντας έτσι μια sattvic (από το sattva, ειρηνική) κατάσταση. Αυτό αναγκάζει τα άλλα δύο gunas (tamas και rajas) να ξεπεραστούν, επομένως το μυαλό μπορεί να είναι ακίνητο/ήσυχο/ήρεμο (nirodhah – κεκτημένο) και να ξεκινήσει υψηλότερο διαλογισμό. Αυτό είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο να κατανοηθεί και να επιτευχθεί απλά με το να καθίσει κάποιος σε μια διαλογιστική στάση (στον λωτό ή χειρότερα με σταυρωμένα πόδια και καμπύλη στην σπονδυλική στήλη). Κάποιος με καθόλου ή λίγη εμπειρία και γνώση (vidya) για να αναγνωρίσει τα εντυπωμένα υποσυνείδητα πρότυπα συμπεριφοράς (samskaras), αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες στη διαδικασία της διακοπής της σκέψης εξαιτίας των ίδιων μοτίβων που εκδηλώνει ο νους και τον κρατά φυλακισμένο. Αν ήταν μια απλή διαδικασία, όλοι οι άνθρωποι στη γη θα ήταν ισορροπημένοι, καλοπροαίρετοι και θα ενεργούσαν με καλή θέληση. Φανταστείτε μετά από μια πολύ αγχωτική μέρα θα χρειαζόμασταν μόνο μερικά λεπτά στον καναπέ μας για να λύσουμε εντελώς αυτό που μας ενοχλεί και να συνεχίσουμε αδιάκοπα και επικεντρωμένα στην ευτυχισμένη και γαλήνια ζωή μας.
Για να ξεπεράσουμε αυτή την παγίδα και να βρούμε μια διέξοδο από το λαβύρινθο του νου μας, στα Yoga Sutras, ο Πατάντζαλι μας δίνει έναν χάρτη, μια «συνταγή» που πρέπει να ακολουθήσουμε αν θέλουμε να ψάξουμε βαθύτερα και να αναζητήσουμε τον αληθινό μας Εαυτό, που θα φέρει ηρεμία στο νου και ευτυχία στο άτομο. Εκεί, ανάμεσα σε ορισμένες τεχνικές, μας εισάγει τον όρο asana, που σημαίνει στάση. Περιγράφει την asana ως sthira και shukham (YS II.46), που σημαίνει σταθερή και άνετη. Αυτό ξεδιπλώνει άμεσα τον σκοπό της asana, η οποία δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια «προετοιμασία» του σώματος του γιόγκι, να είναι ακίνητο/ήσυχο/ήρεμο και χωρίς περισπασμούς για παρατεταμένο χρόνο, όταν συναντήσουμε το επόμενο βήμα της «συνταγής», την επόμενη περιοχή του χάρτη, την pranayama (επέκταση της αναπνοής). Οι τεχνικές διαλογισμού, που τελικά έρχονται μετά από χρόνια πρακτικής, οδηγούν στη nirodhah, την κατάπαυση των σκέψεων και την γαλήνη του μυαλού.
Γι’ αυτό εκμεταλλευόμαστε το σώμα μέσα από την asana (άσκηση) η οποία σε συνδυασμό με την αναπνοή μας δημιουργεί έναν κινητό διαλογισμό. Ένας άλλος λόγος για τη χρήση της asana είναι ότι προσομοιώνουμε παρόμοιες καταστάσεις της καθημερινής ζωής μας που μας αποσπούν ή που εκδηλώνονται κάποια συναισθήματα και μπορούμε να παρατηρούμε αυτά τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις σε ένα ασφαλέστερο και πιο ελεγχόμενο περιβάλλον. Όταν μετά από χρόνια πρακτικής, μπορούμε να διατηρήσουμε την ηρεμία μας, μέσα σε μια ακολουθία από asanas χωρίς να χάνουμε την ανάσα μας, χωρίς να χάσουμε την εστίαση μας από σωματικούς πόνους ή περιορισμούς και το πιο σημαντικό όταν συνειδητοποιούμε και αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά που προκύπτουν, τότε ίσως είμαστε έτοιμοι για στατικό διαλογισμό. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να φτάσουμε ένα ορισμένο επίπεδο επάρκειας στην asana, αλλά από την άλλη μπορούμε να δούμε τη σύνδεση των δύο εργαλείων και τα κόλπα που μπορεί να μας παίξει ο νους για να αποφύγει κάτι που δεν είναι επιθυμητό.
Η πρακτική, όπως όλες οι πρακτικές, είναι το εργαλείο, το οποίο είναι άσχετο με τον τελικό στόχο. Το μαχαίρι για παράδειγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για το ξεφλούδισμα ενός μήλου όσο και για το να τραυματίσει κάποιον. Το ίδιο εργαλείο, το μαχαίρι, προκάλεσε ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα, ανάλογα με την πρόθεση του χρήστη. Ίσως κάποιος να ασκεί πάρα πολλές asanas και συγχρόνως να διαλογίζεται και κάποιος άλλος να μοιάζει ότι «διαλογίζεται» σε μία ήσυχη καθιστή θέση αλλά να μην μπορεί ούτε να αναπνεύσει σωστά, και αντίστροφα. Το εργαλείο είναι πάντα ένα εργαλείο και από αυτό το εργαλείο δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για την έκβαση του ασκούμενου. Η πρόθεση, η προσπάθεια και η διάρκεια που χρησιμοποιεί ο ασκούμενος αυτό το συγκεκριμένο εργαλείο δίνει το τελικό αποτέλεσμα.
Λοιπόν είναι η πρακτική σας πνευματική ή μη πνευματική;
Μετάφραση: Αντώνης Χαραλάμπους
